Trump döneminde ikili ticaret anlaşmaları artık gümrük vergileri veya pazar erişiminden ibaret değil. Bunlar, büyük çaplı yabancı yatırımları ve askeri alımları güvence altına alan siyasi sözleşmelere dönüştü. Ölçek şaşırtıcı: Japonya 550 milyar dolar, Güney Kore 350 milyar dolar ve Malezya 70 milyar dolar ABD yatırımı taahhüt ederken, Güneydoğu Asyalı ortaklar da on milyarlarca dolar değerinde Amerikan uçakları, silahları ve enerji ürünleri satın almayı kabul etti.

Ancak Trump, müttefiklere ortaklıktan ziyade baskı araçlarıyla yaklaşarak, ittifak dayanışmasının temellerini aşındırıyor. Bu kadar açıkça zorlayıcı ve çıkar odaklı ticaret ilişkileri, kızgınlık yaratıyor ve uzun vadeli işbirliğini sürdüren güveni zedeliyor. Müttefikler, Washington ile ilişki kurmayı ortak çıkarların bir ifadesi olarak değil, bir koruma şebekesine katılım olarak görmeye başlıyor: ya haraç öde ya da ekonomik misillemeyle karşılaş. Kaçınılmaz sonuç ise bir tepki (blowback) dalgası olacaktır.

Bu davranış, “Ömrünün Sonuna Gelmiş Bir İmparatorluk” un liderine özgü tipik bir tavırdır.

Ayrıca:

İsrail ve ABD’nin, Gazze Savaşı stratejilerinin (Gazze’nin eğitim sisteminin hedefli imhası dâhil) savaş suçları içerdiğinin tam bilincinde olması.

Trump’ın Gazze için Barış Planı’nın İkinci Aşamasının başlaması; “Katıksız Bir Sömürgecilik”

Güney Kore’deki Trump-Şi görüşmesine yanıt olarak ABD ve Çin’in ticaret hamleleri.

Trump yönetiminde ABD ticaret diplomasisinin, işbirliği kisvesi altında haraç toplama aracına dönüşmesinin nedenleri.

Exxon-Mobil’in enerji dönüşümü harcamalarını daha da yavaşlatma kararı.

Çin otomobil endüstrisinin Avrupa’yı geride bırakarak, kıtayı büyük bir ekonomik sarsıntıya sürüklemesi.

Resmi adıyla Taraflar Konferansı (COP), daha yaygın adıyla COP30’un Brezilya’nın Belem kentinde toplanması.

🌎 Jeopolitik

Gazze konusunda, Reuters’in yazdığına göre ABD, geçen yıl İsrail askeri avukatlarının, İsrail’in ABD destekli silahlarla yürüttüğü Gazze askeri operasyonları için savaş suçu iddialarını destekleyebilecek kanıtlar olduğu uyarısını içeren istihbaratı toplamıştı.

The National’ın yazdığına göre, savaşın Gazze de başlamasından bu yana geçen iki yılda, Unicef’e göre 64.000 çocuk öldürüldü veya sakatlandı. Eğitim Kümesi/UNRWA’nın uydu değerlendirmeleri, okulların yaklaşık %97’sinin hasar gördüğünü ve tüm okul binalarının %76,6’sının “doğrudan isabet”, yani İsrail’in hedefli ateşi ile vurulduğunu gösteriyor. 660.000 çocuk yaklaşık üç yıldır okuldan uzak. 88.000 yükseköğretim öğrencisi eğitimine ara vermek zorunda kaldı. Bunun tek mantıklı açıklaması, İsrail’in Gazze’yi yıkımının sadece Hamas’ın saklandığını iddia ettiği binaları yerle bir etmekle ilgili olmadığıdır. Üniversiteleri, okulları ve kütüphaneleri hedef almak, Filistinlilerin gelecek neslinin eğitimsiz kalmasını sağlamak için tasarlanmıştır.

Bu arada Reuters, 15 üyeli BM Güvenlik Konseyi’nin, Gazze’nin yeniden inşası ve ekonomik iyileşme programları dâhil olmak üzere, konuları ele alacak operasyonel birimler kurma yetkisine sahip olacak, sözde Barış Kurulu geçiş yönetimi idaresini görevlendirecek metin üzerinde müzakerelere başladığını yazıyor. Bu, Trump’ın Gazze için Barış Planı’nın ikinci aşamasının başlangıcını temsil ediyor. Plan, Filistinlilerin çıkarlarını gözetmek yerine yalnızca İsrail için “güvenliği” hedefliyor. Gazze’nin “yeniden geliştirilmesi” de bu hedefin çizdiği sınırlar içinde gerçekleşecektir. Plan, yeniden yapılanma ve yönetimde Filistinlilere hiçbir rol vermemektedir. Rolü üstlenmek üzere, eskilerin valileri gibi, yabancılar ithal edilecektir. Bu yabancı yöneticiler daha sonra, kendi yönetimlerinin, kendilerine benzeyen yerel liderler aracılığıyla devam etmesini sağlamak için Filistinliler arasından yeni liderler seçeceklerdir.

Lübnan’a gelince, Reuters’e göre ABD Hazine Bakanlığı’nın en üst düzey yaptırım yetkilisi, ABD’nin Lübnan’daki bir “fırsat anından” yararlanarak İran’ın Hizbullah’a sağladığı fonları kesmeyi ve grubu silahsızlandırmaya zorlamayı amaçladığını söyledi. Bloomberg’in yazdığına göre, ABD ayrıca Hizbullah’ı silahsızlandırmasına yardımcı olmak için Lübnan ordusuna destek teklif etti. Geçen hafta İsrail, ABD ve Fransa destekli ateşkesin yürürlüğe girmesinden bu yana Lübnan’a en ağır hava saldırılarından bazılarını düzenleyerek, çatışmanın yeniden alevleneceği endişelerini körükledi. İsrail ordusu, ateşkes sonrası saldırılarını, Hizbullah’ın geçen yılki savaşta büyük ölçüde zayıflayan askeri kapasitesini yeniden inşa etme girişimlerine bağlıyor. Daha önce, bu planın Orta Doğu’da yeni bir güvenlik yapısı oluşturmakla ilgili olduğunu açıklamıştık; bu yapıda İsrail, bölgedeki diğer hiçbir ülkenin meydan okuma potansiyeline sahip olamayacağı şekilde askeri olarak egemen olacaktır. Bu plan, Lübnan, Suriye ve kalan Filistin Topraklarında tampon bölgeler kurulmasını; bölgede İsrail’e direnen tüm grupların silahsızlandırılmasını, ardından “radikallikten arındırma” (yani İsrail’i meşru bölgesel hegemon olarak kabul etme zihniyeti değişikliği) ve İran’da tam rejim değişikliğini gerektirmektedir.

📈 Makroekonomi

Nikkei Asia’nın yazdığına göre ABD, Çin’in gemi inşa hâkimiyetine karşı koymayı amaçlayan liman ücretleri ve diğer denizcilik politikalarının bir yıllık askıya alınmasını resmileştirmeye yakın. Bu hamle, ABD Başkanı Donald Trump ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in bir hafta önce Güney Kore’de vardıkları ateşkesin kilit bir parçası. Daha önceki bir ABD soruşturması, Çin’in gemi inşa endüstrisini dünya lideri haline getirmek için haksız sübvansiyonlar ve uygulamalar kullandığını belirlemişti. Bu bulgulara dayanarak Washington, 14 Ekim’den itibaren Çinli şirketlere ait, onlar tarafından işletilen veya inşa edilen gemilere yeni yanaşma ücretleri uygulamıştı.

Bu arada, Nikkei Asia’nın yazdığına göre, Çin, galyum, germanyum, antimon ve süper sert malzemelerle ilgili “çift kullanımlı ürünlerin” ABD’ye ihracatı üzerindeki yasağı askıya aldı. Çin ayrıca, çift kullanımlı grafitin ABD’ye ihracatı için uygulanan daha sıkı son kullanıcı ve son kullanım amacı kontrollerini de askıya aldı.

Nikkei Asia’nın yazdığına göre, Çin, otomobil üreticileri ve tedarikçileri için yaşanan tedarik sıkıntısını hafifletmek amacıyla Nexperia çiplerine sivil uygulamalar için ihracat kontrol muafiyetleri de verdi. Çin, bu kısıtlamaları Hollanda hükümetinin, otomotiv elektrik sistemlerinde kullanılan temel çiplerin büyük bir üreticisi olan Nexperia’yı kontrol altına almasından sonra uygulamıştı. Çin bakanlığının Pazar günkü açıklaması, Çin’in AB’nin Hollanda’yı Nexperia’ya el koyma kararını iptal etmeye çağıran çabalarını “daha da yoğunlaştırmasını” umduğunu belirtti ve ekledi: “Çin, AB’nin Hollanda’yı hatalı eylemlerini derhal düzeltmeye çağırmak için etkisini kullanmaya devam etmesini memnuniyetle karşılamaktadır.”

Nikkei Asia’daki bir analiz, Trump’ın Tarife Savaşları’nı daha geniş bir jeopolitik stratejinin parçası olarak tanımlıyor. Analize göre, tarifeleri, yaptırımları ve yatırım kurallarını birer silaha dönüştürerek, ticaret politikasını zorlayıcı bir devlet yönetimi aracına dönüştürdü; bu araç, küresel güç ilişkilerini Amerika’nın kısa vadeli jeopolitik hedefleri lehine yeniden düzenlemeyi amaçlıyor. Trump yönetiminde ikili ticaret anlaşmaları artık tarifelerle sınırlı değil. Bunlar, büyük yabancı yatırımları ve askeri alımları güvence altına alan, müttefikleri Washington’ın yörüngesine bağlayan ve politika özerkliklerini kısıtlayan siyasi sözleşmelere dönüştü.

Ölçek çarpıcı: Japonya 550 milyar dolar, Güney Kore 350 milyar dolar ve Malezya 70 milyar dolar ABD yatırımı taahhüt ederken, Güneydoğu Asyalı ortaklar on milyarlarca dolar değerinde Amerikan uçağı, silah ve enerji ürünü satın almayı kabul etti. Japonya anlaşması, Trump’ın Tokyo’nun parasının nasıl yatırılacağına karar vermesine bile izin veriyor ve Japonya giderini geri aldıktan sonra kârın %90’ı Washington’a gidiyor. ABD Ticaret Bakanı Howard Lutnick’in itiraf ettiği gibi, Japonya yükümlülükleri yerine getirmek için “bilançolarını havaya uçurmak” ve borç almak zorunda kalacaktı. Analizin yazarı haklı olarak, bu tür düzenlemelerin ortaklık kisvesi altında ekonomik bir bağımlılık (vassallık) teşkil ettiğini belirtiyor.

Trump’ın her ticaret anlaşması aynı taslağı paylaşıyor: ortak ülkeler somut ekonomik ve stratejik taahhütlerde bulunurken, ABD hem önemli tarife engellerini hem de şartları tek taraflı olarak değiştirme veya iptal etme gücünü elinde tutuyor. Anlaşmalar, yatırım kotalarını, savunma tedarik yükümlülüklerini, kritik mineraller işbirliğini ve Amerikan yaptırımlarına ve ihracat kontrol politikalarına uyumu kapsayacak şekilde geleneksel ticaretin çok ötesine uzanıyor. Ancak müttefiklere ortaklardan ziyade kaldıraç aracı olarak davranmak, ittifak dayanışmasının temellerini aşındırıyor. Açıkça zorlayıcı ve çıkar odaklı ticaret ilişkileri, kızgınlık yaratıyor ve uzun vadeli işbirliğini sürdüren güveni zedeliyor. Müttefikler, Washington ile ilişki kurmayı ortak çıkarların bir ifadesi olarak değil, bir koruma şebekesine katılım olarak görmeye başlıyor: ya haraç öde ya da ekonomik misillemeyle yüzleş. Bunun kaçınılmaz sonucu ise bir tepki dalgasıdır.

⚡ Enerji

Exxon-Mobil, düşük karbonlu projelere yapılan harcamaları “hızına göre ayarlayacağını” (pace) söylüyor. Gerekçe olarak, hayal kırıklığı yaratan müşteri talebi ve yaşayabilir pazarlar yaratmak için doğru teşvikleri sağlayamayan hükümet politikalarını gösteriyor. Şirket CEO’su Darren Woods, Financial Times’a, geçen yıl 2030’a kadar “düşük emisyon fırsatları” için 30 milyar dolarlık sermaye harcaması bütçesi belirlerken yaptıkları varsayımların karşılanmadığını söyledi. Woods, hidrojen ve biyoyakıt gibi ürünleri satın almaya istekli yeterli müşteri olmadığını ve karbonsuzlaştırmayı desteklemek için tasarlanmış iklim politikalarının “açıkçası işe yaramadığını” belirtti.

⚙️ Teknoloji

Dünyanın en büyük otomobil taşıyan gemi operatörü Wallenius Wilhelmsen’in CEO’su Lasse Kristoffersen, Financial Times’a yaptığı açıklamada, Çinli rakiplerin yeni bir genişleme ve inovasyon aşamasına girmesiyle Avrupalı otomobil üreticilerinin küresel pazar payını hızla kaybettiğini söyledi. Yakın tarihli bir kazanç görüşmesinde analistlere, “Çinlilerin pazar payı kazanmasının nedeni, kendilerinin inovasyon yapmasıdır,” dedi. “Çinli üreticiler, maliyet lideri olmaktan artık teknoloji lideri olmaya geçtiler.” Çin’in binek araç ihracatı geçen yıl %23 artarak 6,4 milyon araca ulaştı ve bu, ikinci sıradaki Japonya’nın %50’den fazla üzerindedir. Avrupalı otomobil üreticileri, Çin’de azalan satışlar, kendi iç pazarlarında durgun talep ve daha yüksek ABD tarifeleri olmak üzere üçlü bir baskıyla karşı karşıya. Kristoffersen, “Hem kendi iç pazarlarında hem de doğu ve batı denizaşırı pazarlarında zorlanıyorlar, ancak önlem aldıklarını görüyoruz,” dedi.

🌳 Diğer

Resmi adıyla Taraflar Konferansı (COP), daha az resmi olarak COP30 olarak bilinen 30. yıllık Birleşmiş Milletler iklim zirvesi Brezilya’nın Belem kentinde gerçekleşiyor. The Associated Press’in yazdığına göre, Paris Anlaşması’nın aksine veya geçen yıl olduğu gibi zengin ülkelerin yoksul ülkelere iklim değişikliğine uyum sağlamak için ne kadar ödeme yapması gerektiği konusunda anlaşmaya varmaya çalışılan durumun aksine, bu yılki görüşmelerden hırslı yeni bir anlaşma çıkması beklenmiyor. Organizatörler ve analistler, bu yılki konferansı “uygulama COP’u” olarak çerçeveliyorlar. Dünya liderleri, iklim değişikliğine uyum sağlamak için para sağlamaya ve ormansızlaşmayı ve toprak bozulmasını önlemek için milyar dolarlık çabaları finanse etmeye çağrılacak. Ev sahibi Brezilya hükümeti, ormanları koruyan ülkelere parasal bir ödül vermeyi amaçlayan Tropical Forests Forever Facility adlı yeni bir girişime öncülük ediyor.

Financial Times’ın yazdığına göre, BM COP30 iklim zirvesine iş dünyasının katılımının geçmiş yıllara göre çok daha dar olması bekleniyor. Yurt dışından gelen üst düzey yöneticilerin sayısı, hem Belem’in lojistik kısıtlamaları hem de ABD Başkanı Donald Trump’ın seçilmesinden bu yana iklim eylemi üzerindeki siyasi baskı nedeniyle sınırlı. Ancak genel olarak iş dünyasında artık sadece sürdürülebilirlik değil, enerji güvenliği ve uygun fiyatlılığı hakkında daha fazla tartışma olduğu belirtiliyor.